هنر فیروزه کوبی یکی از هنرهای نوظهور در کشورمان ایران است و سنگ به کار گرفته شده در آن یکی از زیباترین و چشم نوازترین انواع سنگ ها در جهان است. برای آشنایی هرچی بیشتر با هنر فیروزه کوبی، تاریخچه آن و وسایل و مراحل انجام آن، در این مقاله از سایت کارمادیو ما را همراهی فرمایید.
فیروزه کوبی چیست؟
فیروزه کوبی نوعی از هنر دستی است که در آن با کنار هم قراردادن سنگ های زیبای فیروزه‌ای بر سطح جنس های مختلف مس، برنج، نقره، برنز، سفال و چوب انجام می گیرد. از این هنر جهت ساخت زیورآلات مختلف اشیای تزیینی و ظروف مسی استفاده می گردد.
تاریخچه فیروزه کوبی
هنر فیروزه کوبی روی مس یکی از جدیدترین هنرهای معاصر صنایع دستی ایرانیان است که قدمت آن کمتر از ۱۰۰ سال می باشد. یوسف حکیمیان معروف به محمدرضا در شهر مشهد برای اولین بار از سنگ فیروزه ای بر روی طلا و زیورآلات استفاده کرد.
بعد از او حاج داداش از مشهد به اصفهان این هنر را انتقال داد و در اصفهان روبن یاروشالمی از کلیمیان این شهر در کارگاه عمویش به صنعت فیروزه کوبی پرداخت. به طور کلی می توان روبن یاروشالمی را مبدا هنر فیروزه کوبی بر روی مس به حساب آورد.
وسایل و ابزار فیروزه کوبی
برای انجام هنر فیروزه کوبی وسایلی از جمله موارد زیر مورد نیاز هستند.
۱) سنگ فیروزه کوبی
این سنگ ها که هم اکنون از معادن سنگ فیروزه شهرهای نیشابور و کرمان استخراج می شوند و دارای مرغوبیت و کیفیت بالایی هستند، در قطعات مختلف از ریز تا سنگ های بزرگ نگینی یافت می شوند.
برای فیروزه کوبی بر روی مس معمولاً از های فیروزه ریز استفاده می شود و این سنگ ها علاوه بر زیبایی چشم نوازی که دارند دارای خواص زیادی مانند آرامبخشی و انرژی مثبت هستند.
۲) مس فیروزه کوبی
مس یکی از عناصر مهم برای سلامت انسان است که از روش های مختلف مانند استفاده از ظروف برای پخت غذا از این عنصر بسیار مفید استفاده می شود. در هنر فیروزه کوبی نیست از عنصر مس بیشتر از هر عنصر دیگری استفاده می شود.
ظروف مسی که روی آن ها فیروزه کوبی انجام می گیرد معمولاً جنبه دکوری داشته و نیز برای پذیرایی از آنها استفاده می گردد. از جمله ظروف ظروف فیروزه کوبی مسی می توان به شکلات خوری‌ها و میوه خوری‌ها اشاره کرد. از مس خام در هنر فیروزه کوبی برای ساخت آینه شمعدان سنگاب و.. نیز استفاده می شود.
۳) چسب فیروزه کوبی
چسب فیروزه کوبی در دو نوع سنتی و مدرن یافت می شود.
چسب سنتی: از ترکیب چند ماده مختلف که میزان تناسب آنها تاثیر مستقیمی در کیفیت چسب دارد یک نوع از این چسب ساخته می شود که این چسب در اصفهان با نام لاک گردویی شناخته شده است که همان چسب سنتی است.
چسب مدرن: چسب آراکس را چسب مدرن در فیروز کوهی می دانند که نسبت به چسب سنتی فرایند راحت تری دارا است و بنابراین طرفداران بیشتری دارد.
این چسب، بهترین چسب در زمینه چسباندن فیروزه، سرامیک، پلاستیک و سایر مواد می باشد و با داشتن خصوصیات قوی چسبندگی در برابر حرارت و رطوبت مقاومت بسیاری از خود نشان می دهد.
مراحل ساخت و تولید ظروف فیروزه کوبی
مراحل تولید وسایل فیروزه کوبی شده شامل چند مرحله زیر است
۱) زیرساخت فیروزه کوبی
این مرحله یعنی انتخاب فلز مورد نیاز است و فرم دهی به آن که این فلز شامل مس برنج نقره یا طلا است که ابتدا مس و بعد برنج در فیروزه کوبی بیشترین استفاده و تقاضا را دارند.
این مرحله را می توان سنگین ترین مرحله ساخت ظرف فیروزه کوبی شده در نظر گرفت که در آن استادکار صنعتگر به کمک زور بازوی خود فلز مورد نظر را شکل می دهد.
۲) انتخاب بدنه‌بندی سنگ‌های فیروزه‌ای
در این مرحله پس از ساختن ظرف در مرحله اول نوبت چسباندن سنگ فیروزه بر روی آن است که ابتدا استاد کار، سنگ مورد نظر را انتخاب می کند و به این مرحله، مرحله صورت بندی یا بدنه بندی نیز گفته می شود.
در این مرحله سنگ ها به سه دسته سایز کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم بندی شده و ناخالصی ها از آنها جدا می شود.
۳) چسباندن سنگ فیروزه
در این مرحله سنگ های انتخاب شده به کمک چسب مخصوص یا همان لاک گردویی به بدنه ظرف چسبانده می شود در واقع این مرحله در زیبایی محصول نهایی مهم ترین مرحله است.
در مرحله چسباندن سنگ، سنگ ها با سایزهای یکسان و چسباندن آن ها با فاصله کم و نزدیک به هم بسیار مهم است و در پایان جهت افزایش استحکام و چسبندگی سنگ ها بر روی تمام سنگ ها یک بار دیگر، لایه چسب مخصوص پوشانده می شود.
۴) پرداخت سنگ‌های فیروزه
در مرحله چهارم سنگ چسبانده شده بر روی ظرف با کمک سمباده و ابزارهای مخصوص صیقل داده شده و پس از صاف کردن برجستگی ها و ناهمگونی رنگ اصلی نمایان می شود و روغن مخصوصی بر روی سنگ آماده شده، می زنند تا رنگ آن بیشتر نمایان گردد.
۵) پرداخت مس
در مرحله پرداخت مس یا چرخکاری چربی‌ها و و کثیفی های موجود بر روی ظرف که از مراحل قبل بر جای مانده، به کمک مواد مخصوص شستشو داده می شوند.
بعد از این مرحله نوبت به صیقل دادن و براق کردن ظرف می رسد که این کار با کمک دستگاه های چرخ کاری انجام می گیرد و یک لایه از سطح مس برداشته می شود.
۶) پاشیدن پلی استر
در این مرحله که مرحله آخر می‌باشد به کمک پیستوله بر روی سطح محصول نهایی پلی است پوشیده می شود که هدف از این کار افزایش مقاومت محصول و نیز جلوگیری از تغییر رنگ دادن مس و اکسید شدن آن می باشد.
فیروزه کوبی روی نقره
هنر فیروزه کوبی روی نقره است هنرهای قدیمی و زیبای صنایع دستی می باشد که در ایران و بسیاری از کشور‌های همسایه آن مانند افغانستان هند و ترکمنستان رایج است.
برای انجام فیروزه کوبی روی نقطه سنگ های فیروزه کوچک را بر سطح نقره قرارداد بعد با استفاده از چکش و قلاب به هم فشرده شده و فضای بین آنها پر می شود.
منبع: کارمادیو